Bitki ve Hayvanlarda Üreme Büyüme ve Gelişme
Konu Özeti
Canlıların kendilerine benzer bireyler meydana getirmesine üreme ya da çoğalma denir. Bütün canlılar çoğalma özelliğine sahiptir, ancak üreyebilme canlının yaşaması için gerekli değildir.
Canlılarda üreme eşeyli üreme ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşittir.
1.Eşeysiz üreme
Eşeysiz üremede cinsiyet yoktur, tek bireyden yeni canlılar oluşur.
Eşeysiz üremenin özellikleri
1. Tek canlıdan yeni canlılar oluşur.
2. Oluşan yeni canlılar ata canlı ile aynı özelliktedir.
3. Eşeysiz üreme canlılarda çeşitliliğe sebep olmaz.
4. Eşeysiz üreme hücrenin çoğalması ile gerçekleşir.
5. Bu üreme tek hücrelilerde, mantarlarda, bazı bitki ve hayvanlarda görülür.
2. Oluşan yeni canlılar ata canlı ile aynı özelliktedir.
3. Eşeysiz üreme canlılarda çeşitliliğe sebep olmaz.
4. Eşeysiz üreme hücrenin çoğalması ile gerçekleşir.
5. Bu üreme tek hücrelilerde, mantarlarda, bazı bitki ve hayvanlarda görülür.
Eşeysiz üremenin çeşitleri
1. Bölünme: Tek hücreli canlılar bölünerek çoğalır. Yeterli olgunluğa erişmiş canlı, ortadan ikiye bölünür. Oluşan yeni canlılar birbiri ile aynı özelliğe sahiptir. Bakteri, paramesyum, öglena, amip bölünerek çoğalan canlılardır.
2. Tomurcuklanma: Ana canlının vücudunda bir çıkıntı oluşur. Meydana gelen çıkıntı zamanla gelişerek, ana canlıdan ayrılır. Tomurcuklanarak üreyen canlılar bağımsız yaşayabilir ya da bir arada bulunarak koloni oluştururlar. Bira mayası, hidra, deniz anası ve mercanlarda görülür.
Tomurcuklanma
3. Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme: Hayvanlarda kopan parçanın yerine yenisinin gelmesine rejenerasyon denir. Kopan kısımdan yeni bir canlı meydana gelir ise rejenerasyon ile üreme gerçekleşmiş olur. Omurgasız canlılarda görülür. Deniz yıldızı, planarya (yassı solucan), topak solucanı gibi canlılarda görülür. İnsanda yaranın iyileşmesi, kırılan kemiğin onarılması, kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi rejenerasyondur, fakat bu olaylarda yeni canlı meydana gelmez.
Planaryanın rejenarasyonla üremesi
4. Vejatatif Üreme: Bitkilerin dal, yaprak ve kök gibi kısımlarından yeni bitki oluşmasıdır. Menekşe, söğüt, kavak, gül, asma, muz, çilek bu şekil ürerler. Bu bitkilerin tohumu olmadıkları için bu şekilde çoğalırlar. Vejatatif üremede iyi özellikleri olan bitkiler, bu özelliklerini kaybetmeden nesiller boyu çoğalırlar.
5. Sporla Üreme: Şapkalı mantarlar, eğrelti otu, karayosunu sporla üremektedir.
2.Eşeyli üreme
Eşeyli üremede dişi ve erkek olmak üzere iki cinsiyet vardır.
Çiçekli bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme
Çiçekli bitkilerde üreme organı çiçektir. Çiçekten tohum ve meyve oluşur.
Çiçeğin kısımları:
Çiçeğin Kısımları
1. Çiçek sapı: Çiçeği, bitkinin gövdesine bağlar.
2. Çiçek tablası: Çiçeğin diğer kısımlarının üzerinde bulunduğu kısımdır.
3. Çanak yaprak: Çiçek tomurcuk halindeyken çiçeği dış etkilere karşı korur. Yeşil renklidir.
4. Taç yaprak: Çiçeğin renkli kısmıdır. Canlı renkleri ile birçok hayvanı çiçeğe çeker. Tozlaşmaya yardımcı olur. Erkek ve dişi organı sarar ve korur.
5. Erkek organ: Başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçık çiçek tozlarının (polenlerin) bulunduğu kısımdır. Polenler erkek üreme hücrelerini içerir. Sapçık ise başçığı taşır.
6. Dişi organ: Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Dişicik tepesi; polenlerin dişi üreme organına yerleşiği ilk kısımdır. Yapışkan yapıdadır.
Dişicik borusu; polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.
Yumurtalık; içinde bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur. Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi (yumurta) yer alır.
2. Çiçek tablası: Çiçeğin diğer kısımlarının üzerinde bulunduğu kısımdır.
3. Çanak yaprak: Çiçek tomurcuk halindeyken çiçeği dış etkilere karşı korur. Yeşil renklidir.
4. Taç yaprak: Çiçeğin renkli kısmıdır. Canlı renkleri ile birçok hayvanı çiçeğe çeker. Tozlaşmaya yardımcı olur. Erkek ve dişi organı sarar ve korur.
5. Erkek organ: Başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçık çiçek tozlarının (polenlerin) bulunduğu kısımdır. Polenler erkek üreme hücrelerini içerir. Sapçık ise başçığı taşır.
6. Dişi organ: Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Dişicik tepesi; polenlerin dişi üreme organına yerleşiği ilk kısımdır. Yapışkan yapıdadır.
Dişicik borusu; polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.
Yumurtalık; içinde bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur. Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi (yumurta) yer alır.
Çiçekte Tozlaşma ve Meyve Oluşumu
Tozlaşma: Polenlerin, rüzgar su ve hayvanlar aracılığı ile dişicik tepecine taşınması olayıdır.
Döllenme: Dişicik tepesindeki polenlerin yumurtalığa ulaşarak, yumurta ile birleşmesidir. Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigot gelişerek embriyoya (Tohum taslağı) dönüşür.
Tohumlar
Tohumun yapısı
Embriyo: Tohum içindeki bitkinin taslağıdır. Embriyo çimlenerek, yeni bitkinin oluşmasını sağlar.
Çenekler: İçinde bol miktarda besin bulunur. Bu besin yaprak çıkıncaya kadar kullanılır.
Tohum kabuğu: Tohumu dış etkilere karşı korur.
Çenekler: İçinde bol miktarda besin bulunur. Bu besin yaprak çıkıncaya kadar kullanılır.
Tohum kabuğu: Tohumu dış etkilere karşı korur.
Tohumların yayılma yolları
* Uçarak: Tohumlar paraşüt gibi uçarak uzak yerlere gider. Karahindiba, akçaağaç, ıhlamur gibi
* Suda yüzerek: Tohumlar suda yüzerek uzak yerlere gider. Hindistan cevizi gibi
* Hayvanlara yapışarak: Tohumların taşıdıkları çengeller hayvanlara yapışarak uzak yerlere gider. Pıtrak gibi
* Patlayarak: Meyve kabuklarının kuruması sonucu tohumlar etrafa saçılır. Bezelye gibi
* Meyveleri yenmesi ile: Bazı hayvanlar bitkinin meyvesini yerken tohumunu da yutar, sindirilmeyen tohumlar dışarı atıldığında uzak yerlere taşınmış olur. İncir, böğürtlen, domates, çilek gibi
* Suda yüzerek: Tohumlar suda yüzerek uzak yerlere gider. Hindistan cevizi gibi
* Hayvanlara yapışarak: Tohumların taşıdıkları çengeller hayvanlara yapışarak uzak yerlere gider. Pıtrak gibi
* Patlayarak: Meyve kabuklarının kuruması sonucu tohumlar etrafa saçılır. Bezelye gibi
* Meyveleri yenmesi ile: Bazı hayvanlar bitkinin meyvesini yerken tohumunu da yutar, sindirilmeyen tohumlar dışarı atıldığında uzak yerlere taşınmış olur. İncir, böğürtlen, domates, çilek gibi
Tohumların yararları
* Besin olarak kullanılır. Fındık, fasulye, nohut, mercimek
* İlaç ham maddesidir.
* Boya sanayinde kullanılır.
* Dokumacılıkta kullanılır. Keten, kenevir
* İlaç ham maddesidir.
* Boya sanayinde kullanılır.
* Dokumacılıkta kullanılır. Keten, kenevir
Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişme
Hayvanlarda değişik üreme yöntemleri vardır.
Memeli hayvanlar: İç döllenme, iç gelişim görülür. Döllenme sonucu oluşan zigot oluşur. Zigot gelişerek embriyo olur. Embriyo anne karnında gelişimini tamamlayarak yavru doğar. Memelilerde yavru bakımı vardır, yavrularını sütle beslerler. Derileri kılla kaplıdır. Kedi, köpek, tavşan, aslan, inek, at, koyun, yunus, fok, balina, yarasa memeli canlılardır.
Kuşlar: İç döllenme, dış gelişim görülür. Yumurta ile çoğalırlar. Yumurtalarının üzerinde kuluçkaya yatarlar. Yavru bakımı vardır. Vücutları tüylerle kaplıdır.
Balıklar: Dişi balıklar yumurtalarını bırakır. Ardından erkek balıklar spermlerini yumurtaların üzerine bırakır. Dış döllenme, dış gelişim gerçekleşir. Yavru bakımı görülmez. Balıklar solungaç solunumu yapar, vücutları pullarla kaplıdır.
Sürüngenler: İç döllenme dış gelişim görülür. Döllenmiş yumurta kabuklu olarak anne vücudundan çıkar. Yavru yumurta içindeki besinle gelişimini tamamlar. Annenin yavru bakımı yoktur.Vücutları pullarla kaplıdır. Kaplumbağa, timsah, yılan, kertenkele sürüngen canlılardır.
Başkalaşım(Metamorfoz) geçiren canlılar
Bazı canlıların yavruları yumurtadan çıktıklarında ana canlıya benzemezler. Zamanla değişerek ana canlıya benzer hale gelmesine başkalaşım denir. Kurbağa ve böceklerde(kelebek, arı, karınca, sinek) başkalaşım görülür.
İpek böceğinin yaşam döngüsü
1.Yumurta: Kelebek yumurtalarını uygun yerlere bırakır.
2.Larva: Yumurta içinden larva çıkar.
3.Tırtıl: Larva beslenerek hızla büyür, tırtıla dönüşür.
3.Pupa: Tırtıl etrafında koza örer.
4.Kelebek: Pupa içerisinde başkalaşım geçirir, dışarıya kelebek olarak çıkar.
2.Larva: Yumurta içinden larva çıkar.
3.Tırtıl: Larva beslenerek hızla büyür, tırtıla dönüşür.
3.Pupa: Tırtıl etrafında koza örer.
4.Kelebek: Pupa içerisinde başkalaşım geçirir, dışarıya kelebek olarak çıkar.
Kurbağanın yaşam döngüsü
1.Döllenmiş yumurtalar: Kurbağalar su içine yumurtalarını bırakır, burada döllenir.
2.Larva: Yumurtadan larvalar çıkar. Solungaç solunumu yapar.
3.İribaş: Larvalar gelişerek iribaşa dönüşür. Ayakları çıkmaya başlar.
4.Yavru kurbağa: İribaş başkalaşım geçirerek yavru kurbağaya dönüşür. Ön ve arka ayakları çıkar. Kuyruk kaybolur. Sudan çıkar, akciğer solunumu yapar.
5.Ergin kurbağa: Yavru kurbağa gelişerek yetişkin bir kurbağa olur.
2.Larva: Yumurtadan larvalar çıkar. Solungaç solunumu yapar.
3.İribaş: Larvalar gelişerek iribaşa dönüşür. Ayakları çıkmaya başlar.
4.Yavru kurbağa: İribaş başkalaşım geçirerek yavru kurbağaya dönüşür. Ön ve arka ayakları çıkar. Kuyruk kaybolur. Sudan çıkar, akciğer solunumu yapar.
5.Ergin kurbağa: Yavru kurbağa gelişerek yetişkin bir kurbağa olur.
Kaynakça:
Kaynak 1: www.fenbilim.net
http://www.fenbilim.net/bitki-ve-hayvanlarda-ureme-buyume-ve-gelisme/